Odmiana przez przypadki

Odmianą przez przypadki danego wyrazu lub imienia nazywamy deklinacją. Są to formy fleksyjnych wyrazów odmieniających się w określony sposób pozwalających np. zrozumieć kontekst wypowiedzi. W języku polskim deklinacji podlegają rzeczowniki, przymiotniki, imiesłowy przymiotnikowe, zaimki rzeczowne, przymiotne i liczebne oraz liczebniki.

Odmiana przez przypadki w języku polskim

W języku polskim jest 7 przypadków deklinacyjnych odpowiadających na konkretne pytania.

Mianownik (kto? co?);

Dopełniacz (kogo? czego?);

Celownik (komu? czemu?);

Biernik (kogo? co?);

Narzędnik ((z) kim? (z) czym?);

Miejscownik (o kim? o czym?);

Wołacz (o!).

Deklinacja i jej funkcje

Odmiana przez przypadki polega na zmianie części danego słowa poprzez dodawanie do tematu zbioru morfemów fleksyjnych, dając różne formy gramatyczne wyrazu. Dzięki temu uzyskujemy swobodę oraz prawidłowy kontekst wypowiedzi.

Omówienie przypadków gramatycznych

Mianownik
kto? co?

W słownikach podstawowa forma wyrazu jest podawana w mianowniku. Mianownik to przypadek, w którym rzeczownik zwykle występuje w roli podmiotu.
Przykład: sennik

Dopełniacz
kogo? czego?

Dopełniacz to przypadek najczęściej używany w przeczeniach  lub relacjach przynależności.
Przykład: sennika

Celownik
komu? czemu?

Dość rzadko używany przypadek, który zwykle stosuje się opisując „dzielenie się”. Przykłady końcówek celownika dla rzeczowników:

-owi: człowiekowi
 -u: bratu, psu
(w rodzaju męskim)

-i: nadziei
-e: kobiecie, książce
(w rodzaju żeńskim)
Przykład: senniku

Biernik
kogo? co?

Rzeczowniki i zaimki osobowe występujące w bierniku pełnią w zdaniu funkcję dopełnienia bliższego, a przymiotniki – funkcję przydawki.
Przykład: sennika

Narzędnik
z kim? z czym?

Służy do określania środka transportu (pociągiem, rowerem), narzędzia (kluczem, nożem) lub do wskazywania zainteresowań (Interesuję się muzyką), oraz kim jesteśmy lub czym się zajmujemy na co dzień (Jestem klientem, sprzedawcą, mechanikiem, człowiekiem). Narzędnik łączy się z przyimkami z, pod, nad. Końcówki dodawane w liczbie pojedynczej to: –em, –ą, a w liczbie mnogiej –ami.
Przykład: sennikiem

Miejscownik
o kim? o czym?

Używany do opisu miejsca wymagając przy tym przyimka. Końcówki dodawane do wyrazów to np:
–e – o psie, –u – w grudniu.
W liczbie mnogiej rzeczowniki:
-ach- w górach.
Przykład: senniku

Wołacz
o!

Używany w zawołaniach lub bezpośrednich zwrotach. Ej, Ty!, Marku! Wołacz jest specyficznym przypadkiem, ponieważ jest formą rzeczownika używanego w funkcji apelu podczas zwracania się do innych.
Przykład: senniku

 

odmiana przez przypadki